مشاوره خلاقیت و نوآوری
شاید بتوان گفت که غالب سازمان‌ها من‌جمله سازمان‌ها و مؤسسات ایرانی بر این نکته اجماع دارند که نوآوری مداوم در تکنولوژی و تولید محصول جدید یک نوع ارزش است که باعث رشد و رقابتی شدن سازمان و نیروهای آن در مقایسه با سایرین می‌شود . بااین‌حال در اکثر سازمان‌ها و مؤسسات کشور چه کوچک ، چه بزرگ ، چه خدماتی ، و چه تولیدی شاهد این هستیم که افراد به‌نوعی از خلاقیت و نوآوری واقعی طفره می‌روند .
فرایند خلاقیت
بعد از تعریف خلاقیت و درک چیستی آن، می‌بایستی با فرایندی که برای دستیابی به راه حل‌های خلاقانه طی می‌شود، آشنا شویم. فرایند حل خلاقانه مسائل، دارای الگویی شش مرحله‌ای است.
- مرحله اول: حقیقت یابی
حقیقت یابی شامل گام‌های زیر است:
- تعریف مسئله: در این مرحله فرد مسائلی را که باید حل کند شناسایی و انتخاب می‌کند.
- آماده‌سازی: جمع‌آوری و گزینش داده‌های مربوط به موضوع که این داده‌ها شامل دانشی که از قبل در ذهن وجود داشته به علاوه دانش‌هایی است که جدیداً برای حل خلاق مسئله جمع‌آوری می‌کنیم.
نکته‌ای که در مورد جمع‌آوری داده‌ها باید مورد توجه قرار گیرد این است که جمع‌آوری اطلاعات در حجم زیاد و با شیوه‌ای نامناسب، باعث عدم رشد خلاقیت می‌شود. جان لیتکس متخصص علوم تربیتی آمریکا گفته‌است: «اطلاعات ممکن است قدرت تصور را خفه کند.» به همین دلیل، روش صحیح جمع‌آوری داده‌ها باید مورد توجه قرار گیرد؛ لذا باید «به حقایق برجسته در زمینه مربوطه پرداخته و بعد شروع به تدبیر فرضیات ممکن کنیم سپس دوباره به مرحله ابتدایی برگشته و تمام حقایق موجود در آن زمینه را مورد بررسی قرار دهیم.» (ریمون کیوی و لوک وان کامپنهود ۱۹۸۸).
پالایش
داده‌های جمع‌آوری شده نیاز به پالایش و طبقه‌بندی اساسی دارد تا اطلاعات سره از ناسره را از هم جدا کرده و میان اندیشه‌ها و مطالب مناسب و بیهوده تفکیک قائل شویم و آن‌هایی را که به درد نمی‌خورند در سطل زباله‌ای بزرگ بریزیم.
تجزیه و تحلیل خلاقیت
در این مرحله، فرد در عمق اطلاعات دریافتی به کنکاش و جستجو می‌پردازد و مطابق با مسئله و هدفی که از حل مسئله دارد، از اطلاعات استفاده می‌کند. البته بخشی از این تلاش به صورت ناآگاهانه بوده و ذهن به‌طور ناخودآگاه به پردازش اطلاعات موجود می‌پردازد که به آن «دوره کمون» (والاس ۱۹۲۶) نیز گفته می‌شود.
ایده‌یابی
در این مرحله، به کمک داشته‌های ذهنی که در مراحل اول تا سوم طی فرایندهای ویژه‌ای جمع‌آوری و پردازش شده‌اند، فرد شروع به تولید ایده‌های خلاقانه می‌کند که شامل گام‌های زیر است:
- ایجاد ایده‌ها: تدبیر ایده‌های آزمایشی موقت به عنوان سرنخ‌های ممکن
- پروراندن ایده‌ها: این مرحله با انتخاب مفیدترین ایده‌های حاصله و افزودن یا تغییر و ترکیب آن‌ها که منجر به ایجاد ایده‌های جدیدتر و متکامل تر می‌شود انجام می‌پذیرد.
راه حل یابی
این مرحله شامل دو گام زیر است:
- ارزشیابی فرد: فرد از این طریق بهترین ایده‌های تولید شده را انتخاب می‌کند.
- گزینش: انتخاب راه حل نهایی از میان ایده‌های گزینش شده و پیاده‌سازی آن
دریافت بازخوردها
این مرحله، پس از پیاده‌سازی ایده‌هایی که در مرحله پنجم گزینش شد، صورت می‌گیرد. با گرفتن بازخورد مناسب ضعف‌ها و کاستی‌های ایده‌ها مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از تجربیات عملی، ایده‌ها متکاملتر و عملیتر می‌شوند. طی این مراحل، در مرحله اول تا سوم فرد با استفاده از نیروی تعقل به جمع‌آوری اطلاعات و بازپروری آن‌ها می‌پردازد.
در مرحله چهارم که اوج تعامل قوه تفکر و تخیل است و باید آن را هنگامه بروز جوانه‌های خلاقیت در ذهن آدمی دانست، با استفاده از قدرت تصور و خیال پردازی و با کمک داده‌های پردازش یافته مراحل قبل، ذهن موفق به ابداع ایده‌های درخشان می‌شود. در مرحله پنجم و ششم به کمک قوه داوری و قضاوت که خود از شئون تفکر است و پیشتر در مورد آن توضیح داده شد، بهترین و عملی‌ترین راه‌ها را انتخاب و با گرفتن بازخورد مناسب به کمک تفکر علت و معلولی و قضاوتی، یافته‌های ذهنی را به راه حل‌های عملی و کارامد تبدیل می‌کنیم. برخی دیگر بر اساس نظریه معرفت شناختی برای فرایند خلاقیت مراحل دیگری را بیان داشته‌اند.
تقریباً هفته‌ای نیست که در رابطه با حجم و تعرفه واردات انواع کالا و لزوم حمایت از تولیدکننده داخلی دولتمردان و کارشناسان صحبتی نکنند . شاید نیاز نباشد که این مهم را با مشاهدات دقیق آماری یا مطالعات میدانی انجام داد .
نگاهی به محصولات و خدماتی که هرروزه استفاده می‌کنیم و اینکه بازار ایران در سیطره کالاهای چینی قرارگرفته می‌توانند شاهدانی بر این ماجرا باشند . واردات بی‌رویه پارچه و پوشاک (در برخی موارد کم کیفیت اما ارزان) خارجی ، به‌عنوان‌مثال ، سبب شده که بسیاری از مصرف‌کنندگان استقبال چندانی از تولیدات داخلی نشان ندهد . در اکثر واحدهای تهیه و تولید مواد خوراکی و غذایی یک نوع یکنواختی و یا حرکتی کند در تولید و ارائه محصول جدید را شاهد هستیم . دربسته بندی همین صنایع غذایی اکثر اوقات برای باز کردن درب یک شیشه محتوی محصول ارائه‌شده احتیاج به همان ترفندهای چند دهه پیش است. غالباً شاهد موضوعات تکراری ، خسته‌کننده و بعضاً سخیف در محصولات سینمایی هستیم .
شاید اغراق نباشد اگر بگوییم که در اکثر مؤسسات علمی کشور نیز خلاقیت و نوآوری و تحول در تولید منبع درسی بومی‌شده و ارائه روش‌های جدید و جذاب تعلیم و تربیت به صورتی چشمگیر نیست . یا معمولاً شاهد همان روش‌های قدیمی بازاریابی و جلب مشتری در بسیاری از سازمان‌ها ، بانک‌ها و صنایع هستیم . شاید دیگر لازم نباشد در خصوص واردات مرکبات ، لوازم‌خانگی و یا صنعت خودرو هم مثالی بزنیم .
خلاقیت و نوآوری حتماً خلق ارزش نموده و برای پرورش و تثبیت جریان آن در هر سازمانی نیاز به مدیریت آن است.
اگر بخواهیم کمی واقع‌گرا باشیم می‌توان موارد از قبیل ذیل را در بسیاری از سازمان‌های کشور مشاهده نمود :
اجماع کلی بر لازم و حیاتی بودن نوآوری برای بقای سازمان و درعین‌حال عدم وجود تعهد ، اراده و عزم لازم در افراد احتیاط ، ترس و تکیه‌بر ظرفیت‌ها و روش‌های فعلی ، و تمرکز بیشتر بر روی نوآوری‌های تدریجی به قیمت از دست رفتن نوآوری‌های رادیکال عدم جسارت لازم برای تصمیم‌گیری‌های راهبردی و تکیه‌بر معیارهای کم‌خطر مالی و پروژه‌های زودبازده ایجاد یک فضای سرزنش و سرکوفت در صورت شکست و بحران از سوی مدیران ارشد برای فرار از مسئولیت و همچنین ملامت و قضاوت در مورد سایرین عدم علاقه در مسئولیت‌پذیری جهت مقابله با موانع ترس از خطرپذیری و پدیده عدم اطمینان دو صد گفته و بازی با کلمات و واژه‌های زیبا به‌جای نیم کردار مفید و مؤثر این لیست را می‌توان تکمیل‌تر هم کرد اما یکی از اهداف اساسی این بسته مشاوره این است که قبل از هر چیز به یک موضوع اصلی یعنی یک نوع احساس تضاد یا دودلی نسبت به خلاقیت و نوآوری در سازمان‌ها ، پرداخته و بررسی شود چرا در گفتار و نظریه افراد به نوآوری علاقه نشان می‌دهند درحالی‌که عملاً و تا حد امکان از آن طفره می‌روند .
بنابراین در ابتدا سعی می‌شود با در نظر گرفتن ادبیات آکادمیکی موجود یک تحلیل روان‌شناختی/جامعه‌شناختی از سازمان و افراد آن در هنگام نوآوری ارائه و عوامل اصلی که باعث ایجاد مانع و واکنش‌های ضدونقیض نسبت به نوآوری می‌شود معرفی و برای آن‌ها راهکار ارائه گردد .
مدیریت خلاقیت و مدیریت نوآوری عامل پویایی هر سیستم است.
برخی مخاطب‌های این مجموعه عبارت‌اند از :
- کارشناسان و مدیران درگیر با فعالیت‌های تحقیق و توسعه “R&D”
- مدیران ساخت و تولید
- کارشناسان و مدیران مهندسی
- مدیران بازرگانی
- مدیران پروژه‌ها
- مدیران مسئول انتقال و توسعه فنّاوری سازمان
- مدیران تولید و توسعه محصولات جدید
- کارآفرینان
- مدیران ارشد سازمان
ما در حال حاضر علاوه بر بارگیری مدل‌های کلاسیک مدیریت خلاقیت و نوآوری با بکار گیری از ابزار حل مسئله تریز TRIZ، در حوزه خلاقیت و نوآوری، به سازمان‌ها مشاوره و آن‌ها را یاری می‌نماید.
خدمات مرکز مشاوره مدیریت و کارآفرینی حمید محمد شفیعی در حوزه خلاقیت و نوآوری:
- بررسی چگونگی انجام فرایند خلاقیت در افراد، و مدیریت خلاقیت شناسی در سازمان
- مدل‌ها و تئوری‌های نوآوری از دیدگاه‌های مختلف
- تشخیص و تحلیل موانع و مشکلات پیش روی نوآوری
- مضرات و محاسن دیدگاه مهندسی/ تکنوکراتیک در نوآوری
- نحوه تیم سازی و یادگیری در پروژه با توجه به درجه رادیکال و جدید بودن محصول
- مشتری به‌عنوان منبعی برای نوآوری
- مدیریت ریسک ، عدم اطمینان و تصمیم‌گیری در نوآوری
- شناسایی تکنولوژیهای مخرب
- یک روش تحقیق/ تفتیش از نوآوران و کارآفرینان سازمان برای بهبود عملکرد و بالا بردن بازده
- طراحی مدلی برای نوآوری با توجه به خلق‌وخو و توانایی‌های بالفعل و بالقوه سازمان
- تکنیک‌ها و ابزار تسریع تولید محصول جدید
- مدیریت استراتژیک در تکنولوژی و تولید محصول
- مدل‌های انتشار نوآوری
- طراحی سبد محصول و پورتفولیو پروژه و تلفیق استراتژی و برنامه نوآوری